De geschiedenis van Finsterwolde.

Ain beter loug bestait nait

Periode tot 1795

Het wapen van de voormalige gemeente Finsterwolde.

Het gemeentewapen van de vroegere gemeente Finsterwolde.

In 1435 wordt het kerspel Finsterwolde reeds genoemd bij het sluiten van een verbond met de stad Groningen aangaande waterschaps-belangen. Vanaf het ontstaan van de Dollard, vermoedelijk tussen 1375 en 1390, tot het einde van de 18e eeuw wordt het gebied rond Finsterwolde regelmatig geteisterd door overstromingen. Door de ligging aan het water is Finsterwolde tot in de 18e eeuw een vissersdorpje. Visserij en scheepvaart zijn dan de belangrijkste middelen.

Over de betekenis van het woord ‘Finsterwolde’, geeft men verschillende opvattingen. Eén uitleg doet men vanuit het Duits, door ‘Finster’ als ‘Duister’ te vertalen en dan zou ‘Finsterwolde’ dus ‘Duisterwoud’ betekenen. Het is zeer twijfelachtig of dit wel de juiste vertaling is, daar er in het weggespoelde veengebied geen grote wouden voorkomen.

Een andere benadering is die van professor dr. De Vries die stelt dat de oude naam voor Finsterwolde ‘Finserwolde of Winserwalda’ is geweest. In zijn boek ‘Groninger plaatsnamen’ schrijft hij dat ‘Winser’ in de oude Friesche taal ‘Linker’ betekent. Nu is de oude bekende wijze van oriënteren, dat men het gelaat oostwaarts keert en dan zal, indien je deze wijze van oriënteren hier gaat toepassen, winser (linker) hier ‘Noordelijk’ betekenen. Deze naamuitleg zou mogelijk aannemelijker kunnen zijn dan de eerste. Finsterwolde zou dus eigenlijk Noordwolde kunnen betekenen.

In een verdrag met het jaartal 1391 wordt 'Finsterwolda' genoemd, samen met 'Oostfinsterwolda'. In een gelijkduidend verdrag met het jaartal 1420 worden beide plaatsen 'Finsterwolde' en 'Oistfinsterwolde' genoemd. Beide plaatsen zijn aan het eind van de 15e eeuw zelfstandige kerspelen en worden als zodanig genoemd in een lijst van kerspelen van het bisdom Münster in het Oldambt. De benamingen in deze lijst zijn waarschijnlijk ouder. Oost-Finsterwolde wordt in deze lijst 'Astwinserwalda' en Finsterwolde 'Westwinserwalda' genoemd. Resten van de verdwenen St.-Nicolaaskerk van Oost-Finsterwolde worden gevonden tussen Ganzedijk en Veenhuizen. Veenhuizen is de nieuwe benaming van het verplaatste dorp Oost-Finsterwolde. De verplaatsing vindt plaats naar aanleiding van veenontginning. Tussen 1454 en het begin van de eerste Dollardoverstromingen in de 16e eeuw ligt tussen Palmaer en Finsterwolde een lange zeedijk. In Goldhoorn staat een klooster van de Commanderij van de Johannieter Orde. Het klooster van Palmaer bezit in Finsterwolde een voorwerk (kloosterboerderij). Ten zuiden van de kerspelen Finsterwolde en Oost-Finsterwolde ligt de grens tussen het Oldambt en Reiderland en tevens tussen de bisdommen Münster en Osnabrück. Deze grens wordt destijds Tjamme, een in de middeleeuwen reeds bestaand stroompje.

In de periode tot 1795 houden verschillende instanties zich bezig met bestuurlijke zaken van het Oldambt. De kerk zorgt voor het onderwijs en de armen en de predikant houdt de doop-, trouw- en begraafregisters bij.
Gemeenschappelijk zaken, zoals het heffen van belastingen, het inkwartieren van troepen en waterstaatkundige aangelegenheden, worden door het kerspel verzorgd, een soort dorpsgemeenschap. Regelmatig gebeurt dit in samenwerking met omliggende kerspels. Om de twee jaar worden er meestal volmachten uit hun midden gekozen.
In 1769 heeft Finsterwolde 936 inwoners.

De huidige Nederlands-Hervormde kerk van Finsterwolde is gezien de romanogotische bouwstijl waarschijnlijk aan het eind van de 13e eeuw gebouwd. Dat het dorp, zoals in de eerste alinea gesticht zou zijn tussen 1375 en 1390 berust volgens sommigen op een misverstand. Finsterwolde is een veenontginningsnederzetting en is mogelijk al gesticht aan het begin van de 13e eeuw en zou daarmee dus nog honderd jaar ouder zijn dan eerst gedacht.

Verschilende departementen

Periode 1795-1811

In 1795 houdt de republiek der Verenigde Nederlanden, door de overwinning van de patriotten met behulp van de Fransen, op te bestaan en wordt die vervangen door de Bataafse Republiek. Dit brengt veel bestuurlijke veranderingen met zich mee. Het land wordt verdeeld in acht departementen met o.a. het “Departement van de Eems” met Leeuwarden (...) als hoofdstad. In 1802 wordt de indeling herzien en komt er een “Departement van Stad en Lande van Groningen”.
Tot dusver is er, met uitzondering van de kerspelen nauwelijks sprake van een plaatselijk bestuur, deels door de invloed van de “dorpsheren” (in de Ommelanden), deels door de macht van de stad Groningen (o.a. in de Oldambten). In 1798 ontstaan in Groningen de eerste plaatselijke besturen.
In 1806 houdt de Bataafse Republiek op te bestaan en wordt Nederland een koninkrijk. Bij de indelingen van 31 mei 1808 worden de dorpen Beerta, Nieuw-Beerta en Finsterwolde samengevoegd tot de gemeente Beerta, als uitvloeisel van de eerste Nederlandse Gemeentewet van 1807. Het aantal inwoners van Finsterwolde bedraagt in dit jaar 1086.

Een sterke landbouwgemeenschap

Periode 1811-1900

Nadat ons land in 1810 bij Frankrijk ingelijfd wordt, wordt elk departement, naar Frans voorbeeld, ingedeeld in mairiën of communes. Aan het hoofd van de gemeente komt een maire met adjunt(en). Bij keizerlijk decreet van 21 oktober 1811 worden de begrenzingen van de nieuwe gemeenten ondergeschikt gemaakt aan de gemakkelijkheid der verbindingen en onderlinge gewoonten. Finsterwolde wordt een zelfstandige gemeente.

Na 1813 worden de maires in de steden omgedoopt tot burgemeester en op het platteland tot schout. Ten gevolge van grote inpolderingswerken (de Oostwolderpolder in 1769, de Finsterwolderpolder in 1819, de Reiderwolderpolder in 1862 en 1874 en de Carel Coenraadpolder in 1927) verandert het gebied langzamerhand, mede door de zeer vruchtbare kleigrond, in een sterke landbouwgemeenschap, waar voor het merendeel graan wordt verbouwd.

Het Oldambt: .... en de boer die ploegde voort ...

Eerste landbouwcrisis
In 1819 ontstaat door een sterke daling van de graanprijzen de eerste landbouwcrisis. Omdat de boeren de gevolgen op de arbeiders proberen af te wentelen, worden deze zwaar gedupeerd. Vanaf 1825 heeft de Groningse boer ook nog te maken met andere tegenslagen, waaronder de watersnoodramp van 1825 en de slechte oogsten als gevolg van de koude en natte zomers tussen 1827 en 1829. Na 1835 wordt de situatie weer gunstiger.

Een nieuw Reglement van Bestuur voor het platteland van de provincie Groningen wordt in 1825 ingevoerd. De benaming van schout verandert in burgemeester, die van assessoren in wethouders.

Volgens landbouwstatistieken bestaat in alle gemeenteraden in het Oldambt de meerderheid uit boeren. De boeren zitten echter niet alleen in de gemeenteraad, maar ook in alle andere lichamen die in de dorpen het leven bestieren: de kerkelijke colleges, de schoolcommissie en het armbestuur.

Invoering Gemeentewet

Domela Nieuwenhuis.

Op 29 juni 1851 wordt de Gemeentewet ingevoerd. Hierin wordt vastgelegd dat het gemeentebestuur bestaat uit de burgemeester, het College van Burgemeester en Wethouders en de gemeenteraad. Het gemeentebestuur van Finsterwolde bestaat uit zeven leden en ziet er als volgt uit: Burgemeester Roelofs, de wethouders Van der Molen en Roemeling en vier leden. De burgemeester is tevens secretaris en ambtenaar van de Burgerlijke Stand.

In 1851 bedraagt het feitelijk aantal inwoners van Finsterwolde 1810, te weten 895 mannen en 915 vrouwen.
De tweede landbouwcrisis vindt plaats in de jaren 1878-1895 door de invoer van goedkoop Amerikaans graan. Het gevolg is grote armoede, vooral in de winter.

Het gebied wordt gekenmerkt door de dominerende houding van de (heren)boer ten opzichte van de overige bevolking. Vanaf 1885 geeft dit voor het eerst aanleiding tot openlijke conflicten. In 1889 komt het in en om het gemeentehuis tot een massale demonstratie van ongeveer 90 personen, die allemaal een uitkering van f. 6,-- voor zichzelf opeisen. Het Armbestuur zwicht voor de massale druk en intimidatie. Het gevolg is dat alle leden van het bestuur hun functie neerleggen. Omdat het gemeentebestuur niet in staat blijkt een nieuw Armbestuur te formeren, wordt de armenzorg door de gemeente zelf ter hand genomen.

F. Domela Nieuwenhuis
In 1881 wordt de Sociaal Democratische Bond (SDB) opgericht door F. Domela Nieuwenhuis. Tegenstanders, onder leiding van Troelstra, richten in 1894 de Sociaal Democratische Arbeiderspartij (SDAP) op.

Grafmonument van Eltje Siemens op de begraafplaats van Finsterwolde.

"Little Moscow", periode 1900-1989
De SDB gaat een steeds meer anarchistische koers varen. Uit deze gelederen wordt door een aantal marxisten de Sociaal Democratische Partij (SDP) opgericht, die tot aan de Russische revolutie weinig aanhang krijgt.
In 1918 wordt de SDP uit solidariteit met de bolsjewieken omgedoopt in de Communistische Partij Nederland (CPN). De felle revolutionaire taal vindt veel weerklank bij de arbeiders.

Op 21 mei 1919 vinden er gemeenteraadsverkiezingen plaats. De CPN verkrijgt drie zetels in de raad. Met de komst van een nieuwe communistische fractie in de gemeenteraad onder leiding van H.J. Siemons veranderen de raadsvergaderingen van karakter en hebben vaak een stormachtig karakter. Over publieke belangstelling hebben de vergaderingen in elk geval niet meer te klagen.

In 1929 wordt de politie van Finsterwolde ingezet tegen stakende arbeiders. Tegenstellingen tussen boeren en landarbeiders leidden regelmatig (1889-1893, 1929, 1949-1953) tot een aantal confrontaties. Lage lonen, lange werkdagen en slechte huisvesting waren de basis van ongenoegen en leiden tot verzet bij de arbeiders. In 1929 breekt er een landarbeiders- staking uit, die weliswaar niet door de arbeiders wordt gewonnen, maar wel een martelaar oplevert. Deze actie kost aan Eltjo Siemens het leven. Op het kerkhof van Finsterwolde staat ter zijner ere nog steeds een standbeeld. Er vinden schermutselingen plaats tussen de Marechaussee en betogende stakers. Schermutselingen, die worden gadegeslagen door de dorpelingen.

Terwijl de 31-jarige Eltjo Siemens, groenteventer van beroep, tegen de deurpost van de tabakswinkel van Glazenburg, staat toe te kijken, wordt hij getroffen door een verdwaalde kogel en bezwijkt aan de opgelopen verwondingen.

Pamflet van de CPN uit 1946.

Een feitelijke buitenstaander wordt symbool van de strijd van de arbeiders. De betrokkenen hebben de dood van Siemens anders beoordeeld. Op de begraafplaats van Finsterwolde wordt een monument opgericht, met daarop vermelding van het gebeuren. "Terwijl wij streden met zijn allen/ voor iets meer gezinsgeluk/ en daarbij hielden voet bij stuk/ is hij door dood'lijk schot gevallen"

Aan het eind van de twintiger jaren krijgt de CPN veel aanhang. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1935 behalen de communisten een meerderheid met zes van de elf zetels. Sinds dat jaar zijn de boeren voorgoed uit de gemeenteraad gestemd en de landarbeiders erin.

Bij de verkiezingen van 1939 verliezen zij echter weer de meerderheid. Na de oorlog, waarin negen landarbeiders, waaronder de communistische wethouder, door de Duitsers zijn gedood wegens verzetsdaden, krijgen de communisten opnieuw de meerderheid in de gemeenteraad.

Een roerige periode voor de gemeente Finsterwolde begint in 1949. De koude oorlog woedt in alle hevigheid. Het dorp haalt onder de naam "Little Moscow" zelfs de wereldpers.

De CPN doet mede door het isolement waarin ze na de bevrijding is terechtgekomen geen enkele poging om met andere partijen te gaan samenwerken. De communisten springen op de bres voor een klassenloze maatschappij. Het ene na het andere voorstel vliegt over tafel (o.a. gratis huisvesting voor bejaarden en nieuwe huizen met douches voor arbeiders).

De staking van de DUW-arbeiders (Dienst Uitvoering Werken), het ontslag van 80 stakers en het besluit van de meederheid van het Bestuur voor de Gemeentelijke Instelling voor Sociale Zaken om (lijnrecht tegen de zin van burgemeester Tuin in) de ontslagen stakers toch een uitkering te geven, zorgt voor veel spanning in de gemeente.

Dit is voor de regering aanleiding om op 20 juli 1951 in Finsterwolde de uitzonderingstoestand af te kondigen. Artikel 146, lid 4 van de Grondwet treedt in werking, waarin staat dat de regering een noodverordening moet treffen als "de regeling en het bestuur van de huishouding ener gemeente door den Gemeenteraad grovelijk wordt verwaarloosd". De raad staat buitenspel en burgemeester Tuin wordt regeringscommissaris, die in samenspraak met de regering het dorp bestuurt. Op 1 augustus 1956 komt een eind aan het burgemeesterschap van de heer Tuin. Hij verruilt Finsterwolde voor Slochteren.

De Ned. Herv. kerk van Finsterwolde met losstaande toren vóór de restauratie..

In 1963 komt Finsterwolde weer landelijk in het nieuws door de arrestatie van vijf communistische kopstukken. De arrestaties grijpen terug op een gebeurtenis in de zomer van 1960. Op 6 augustus van dat jaar brandt aan de Hoofdweg het CPN-verenigingshuis "Het Centrum" uit. De verdachten blijken zich schuldig te hebben gemaakt aan het ondertekenen van een valse onderhandse akte, die ten doel heeft assurantiegelden, bestemd voor de herbouw los te maken.
De gemeente Finsterwolde heeft op 1 januari 1981 2.656 inwoners, waarvan 1.372 mannen en 1.284 vrouwen. De grootte van de gemeente Finsterwolde is 4.618 ha, waarvan 1.162 ha in de Dollard is gelegen; kwelderland en slikken. Tot de gemeente Finsterwolde behoren dan ook Ekamp, Ganzendijk, Goldhoorn, Hardenberg, Hongerige Wolf en Veenhuizen.

In 1983 is er opnieuw veel tumult in Finsterwolde door de zgn. "gasboycotacties". Door dalende inkomsten en stijgende woonlasten komen veel mensen in geldnood. Een groot aantal inwoners wordt bedreigd met gasafsluiting. De door de burgemeester ingeschakelde Mobiele Eenheid om de gasrekeningen betaald te krijgen, zet veel kwaad bloed.

Oldambtmeer

Op 1 januari 1990 zijn de drie gemeenten Beerta, Finsterwolde en Nieuweschans heringedeeld tot de nieuwe gemeente Beerta. De gemeente heeft per 1 juli de naam Reiderland gekregen. Voor 1990 behoorden Ekamp, Ganzedijk, Goldhoorn, Hardenberg, Hongerige Wolf en Veenhuizen bij de gemeente Finsterwolde. Dat Nieuwe Statenzijl ook bij de gemeente Finsterwolde zou hebben gehoord is een hardnekkig misverstand. Tot 1990 behoren de zijlen bij de gemeente Beerta. Het dorp Finsterwolde telt per 1 september 2007 2.446 inwoners, 1240 mannen en 1206 vrouwen.

Oldambt is de naam van de fusiegemeente in het Nederlandse Oost-Groningen, die op 1 januari 2010 is ontstaan uit de samenvoeging van de gemeenten Scheemda, Winschoten en Reiderland, waarbij dus ook Finsterwolde, en die grotendeels in de streek Reiderland ligt met een klein gedeelte in het Oldambt. Ook BlauweStad valt nu onder de gemeente Oldambt. De gemeente heeft ongeveer 40.000 inwoners. Volgens gegevens van 2006 heeft Reiderland 6.982 inwoners, Scheemda 14.109, en Winschoten 18.501. De naam van de nieuwe gemeente is ontleend aan de streek waarin de nieuwe gemeente gelegen is. Door middel van een enquête hebben de inwoners een naam kunnen kiezen. Op 20 november 2008 komt Oldambt hierbij als winnende naam uit de bus. Historisch gezien is de keuze overigens opmerkelijk, het grootste deel van de nieuwe gemeente maakt deel uit van de landstreek Reiderland. In januari 2008 besluiten de drie gemeenten onder druk van de provincie Groningen tot de gemeentelijke fusie, mede omdat tussen Scheemda en Winschoten rondom het kunstmatige Oldambtmeer het Blauwestad-project wordt aangelegd . Met name de communistische partijen, de NCPN in Reiderland en de VCP in Scheemda, hebben fel geprotesteerd tegen de fusie. In de raadsvergaderingen bleken zij de enige tegenstanders.

Op 18 november 2009 zijn vervroegde verkiezingen gehouden voor de gemeenteraad van de nieuw gevormde gemeente, welke 25 zetels telt. Elf partijen namen deel. Met 42,27 % was de opkomst ook voor deze regio bijzonder laag. De uitslag van de verkiezingen vergeleek zich met de cumulatieve uitslag van de laatste gemeenteraadsverkiezingen in Winschoten, Scheemda en Reiderland als volgt:

Uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen in Oldambt in 2009
Partij	Stemmen	Stemmen in %	Zetels
PvdA	3.155	23,5	7
CDA	2.142	16,0	4
VVD	1.605	12,0	3
SP	1.350	10,1	3
Verenigde Communistische Partij (VCP)	1.138	8,5	2
GroenLink	1.134	8,5	2
D66	1.060	7,9	2
ChristenUnie	676	5,0	1
Partij voor het Noorden	453	3,4	1
Oldambt Aktief	395	2,9	0
Nieuwe Communistische Partij Nederland (NCPN)	310	2,3	0
Opkomst	13.418	42,3	25

Bronnen/literatuur:

1. 'De Dollard' uit 1855, door G.A. Stratingh en Venema.Uitg. Groningen, 1855.
2. Piet Remeijer.
3.De site van Reiderland.
4. Finsterwoldeonline.
5. Graftombe.nl.
6. 'De Graanrepubliek', van Frank Westerman.

Meer lezen: Jan Poppens Hommes en zijn luxe hotel in Finsterwolde.

Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorg-vuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen......... geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres (zie rode balk boven). Wij hebben ons uiterste best gedaan om de auteurs van teksten/citaten en copyrightbepalingen van afbeeldingen te achterhalen. Mocht je rechthebbende zijn en hierover vragen of opmerkingen hebben, neem dan contact op via e-mail. Lees ook de 'Disclaimer' en 'Privacy' voor méér informatie en laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek, dan weet ik waarvoor ik het doe.